" Литература диэн киһини куруук үтүөҕэ, сырдыкка тардыһарга, киһи киһиэхэ истиҥ доҕордуу сыһыаныгар олоҕурар, үйэттэн-үйэҕэ бэриллэн иһэр сыаннастары хоһуйуохтаах. Онон суруйааччы норуотун уонна кэм-кэрдии иннигэр мэлдьи иэстээх…"
Наталья Ивановна олоххо ураты көрүүлээх, дириҥ толкуйдаах, чараас, уйаҕас иэйиилээх, бөлүһүөктүү дириҥ толкуйунан ааҕааччыга ураты суоллаах поэт быһыытынан биллэр.
Н.И. Харлампьева 1952 с. балаҕан ыйын 1 күнүгэр Маҕаҥҥа күн сирин көрбүтэ. СГУ история-филология факультетыгар үөрэммитэ. Наталья Ивановна 1975 с. бэчээттэнэр. Бастакы хоһооннорун хомуурунньуга «Аэроплан» диэн ааттанан 1976 с. тахсыбыта. 1988 с. ССРС Суруйааччыларын сойууһугар киирбитэ. Н.Харлампьева Маҕан аэропордугар таһаҕаһы таһыы сулууспатыгар, «Северная трасса» хаһыакка, ССКП обкомугар бэчээт секторын инструкторынан, Кэбээйи райкомугар сэкирэтээринэн, «Кыым» хаһыакка култуура салаатын сэбиэдиссэйинэн, Саха сиринээҕи кинигэ кыһатын кылаабынай эрэдээктэринэн, «Саха Сирэ» хаһыат кылаабынай эрэдээктэрин бастакы солбуйааччынан, «Далбар Хотун» сурунаал кылаабынай эрэдээктэринэн, СӨ култууратын уонна духуобунай сайдыытын миниистирин бастакы солбуйааччынан үлэлээбитэ. 2002 с. уон сыл устата «Саха сирэ» хаһыаты салайбыта. 2012 с. Ил Дархан сүбэһитинэн үлэлиир.
Олох уонна норуот дьылҕата, ааспыт кэлэр кэми кытта ситимэ, үтүө итиэннэ мөкү хатыһыыта. Наталья Ивановна бөлүһүөктүү көрүүлэрин кинигэлэригэр тиһэн, саха киһитин үйэлэргэ муспут муудараһын сэгэтэр. Поэзия ис дьиҥэ оннук буоллаҕа, үтүөҕэ угуйар, хараҕы арыйар, сырдыгы түстүүр. Сорох хоһоонноро ырыа буолан ылланаллар. Наталья Харлампьева айар үлэтин ситиһиитинэн 2003 с. тахсыбыт икки туомнаах талыллыбыт айымньылара, араас сылларга тахсыбыт хомуурунньуктара буолаллар. Н.И.Харлампьева Саха комсомолун уонна Казахстан "Алаш" литературнай, Россия "Улахан литературнай", Россия Дельвиг аатынан, А.Т. Твардовскай аатынан бириэмийэлэрин лауреата.
"Поэзияҕа саҥа үктэммит поэт кыыс". Наталья Ивановна поэт быһыытынан 70- сыллартан ааҕааччыга биллибитэ. Кини дууһа кылын таарыйар ураты иэйиилээх хоһооннорун бастакы кинигэтэ "Аэроплан" 1976 с.тахсыбыта. Наталья Харлампьева поэзията өркөн өй өргөһүн, санаа сарбынньахтарын холбоон, ураты тыыннаах, дириҥ ис хоһооноох. Онтон кини талаанын Семен Данилов олох эрдэ бэлиэтии көрөн, оччолорго эдэркээн хоһоонньуту поэзия киэҥ суолугар алҕаабыта уонна бэйэтин күннүгэр 1977 с. тохсунньу 11күнүгэр: "Наталья Харлампьева дьииҥнээх улахан талаан быһыылаах, кини кэхтэн хаалбакка, дьоҕурун дьөксө сайыннаран истэҕинэ, улахан поэт тахсар киһитэ. Мин аны кини суруйарын барытын батыһан, таптаан, долгуйа ааҕар киһим буолсу быһылаах", - диэн суруйбута элбэҕи этэр.
Улахан поэт, бөлүһүөк Наталья Ивановна Харлампьева суруйуулара бу олоххо, бэлиэ күннэргэ олус наада буолар толкуйдатар айымньылар, ол кини олоҕу дириҥник киэҥник тургутан өйдөөһүнүттэн тахсар,сүбэлиирэ эмиэ элбэх.
"Оҕоҕо сахалыы куту иҥэриэххэ". “Тылбытын тыыннаах хааллардахпытына эрэ омук быһыытынан тыыннаах буоларбыт чуолкай. Оҕо төрөөбүт тылынан саҥарара дьиэ кэргэҥҥэ эрэ иитиллэр. Оскуола да, оҕо уһуйаана да онно эппиэтинэстэрэ кыра. Судургутук эттэххэ – саха омук быһыытынан тыыннаах хаалара дьиэ кэргэҥҥэ оҥоһуллар. Уонна манна биир санааны этиэхпин баҕарабын – оҕону сахалыы тыыннаах ииттэххэ, сахалыы куту иҥэрдэххэ, оччоҕо кини омугун хаһан да ыһыктыа суоҕа. Ол тылы билиини кытта тэҥҥэ иҥэриллиэхтээх" - диэн Наталья Ивановна бэлиэтээн эппитэ. "Сахаҥ тылыгар итэҕэйээр" -диэн алгыс кэриэтэ этиллибит хоһоонун тыллара төрөөбүт тылга тапталы, эрэли саҕар.
Кэпсэт хайа да тылынан:
Улуу Пушкинныы да нууччалаа,
Шекспир тылыгар сүгүрүйэ
Англискайдыы да саҥараар.
Быhаарыс хайа да тылынан -
Дабай сыырдары, хайалары,
Өйүҥ-санааҥ чыпчаалынан
Итэҕэт хайдах кыайаргынан.
Арай иэйэр буолаар дуу
Төрөөбүт төрүт тылгынан,
Сахаҥ сайдам тылынан!
Кутуҥ-сүрүҥ кистэлэҥин,
Тапталыҥ истиҥ иэйиитин,
Дьолуҥ үрдүк өрөгөйүн,
Мунчаары муҥкук муҥун
Сахалыы этээр,
Сахалыы иэтээр!
Оччоҕуна эйигинниин
Айбыт айылҕан алгыhа
Аргыстаhыа мэлдьитин,
Ийэ тылыҥ иилии кууhан
Араҥаччылыа, арчылыа.
"Улуу киһи утумнааччыта". 2020 сыллаахха саха норуотугар улаханнык сыаналанар, киэн туттуу бэлиэтинэн буолар “Молодая гвардия” кинигэ кыһатыгар “ЖЗЛ” аатырбыт сиэрийэҕэ саха норуодунай бэйиэтэ Семен ДАНИЛОВ туһунан саҥа кинигэ күн сирин көрбүтэ. Кинигэни саха норуодунай бэйиэтэ, Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ Наталья ХАРЛАМПЬЕВА Сэмэн Данилов күннүктэригэр олоҕуран бэлэмнээн таһааран сахатын дьонугар дьоһун бэлэҕи оҥорбута. Семен Петрович Данилов норуодунай бэйиэт, уопсастыбаннай диэйэтэл да быһыытынан, саха литературатын бүтүн Сэбиэскэй Сойууска уонна омук да сирдэригэр аатырдыбыт, биһиги бастакы классиктарбыт кинигэлэрин сахалыы, нууччалыы тылларынан таһаартаран, норуоттарыгар төннөрбүт киһи буолар.
Суруналыыстыка уонна бэчээт кэскилигэр Наталья Ивановна эмиэ дьоһун кылаатын киллэрэр. «Саха сирэ» хаһыакка кылаабынай редакторынан үлэлии сылдьан «Далбар хотун» сурунаалы таһаарар, онтон НКИК «Ааҕар балаҕан» диэн биэриитин көрөөччү көтүппэтэ, сахарадиотыгар литература, духовнай өй-санаа туһунан аһаҕас кэпсэтиини ыытар. Аны туран, эдэр дьону айымньылаах аартыкка сирдээн, көлүөнэ ситимэ салҕанар.
Өрөспүүбүлүкэ, Россия таһымнаах улахан салайааччы Наталья Ивановна Харлампьева 2012 сыллаахтан үтүө үгэскэ кубулуйбут “Үрүҥ хаар алгыһа” (“ Благодать Большого Снега”) поэзия бэстибээлин ааптара буолан, норуоттар икки ардыларынааҕы поэзия түһүлгэтин олохтоон, хаһыс да сылын ыытан кэллэ. Бэстибээлгэ бырааттыы норуоттар быстыспат ситимнэрин туоһута тылбаас буолан, Казахстан, Кыргыстан, Хакасия, Карелия,Татарстан, Москва уо.д.а.сирдэртэн бэйиэттэр, суруйааччылар кэлэн үрүҥ хаар алгыһын ылынан, ыалдьыттаан бараллар. Тэрээһин түмүгүнэн тас дойдулар сурунаалларыгар, хаһыаттарыгар, хомуурунньуктарыгар саха поэттарын, суруйааччыларын айымньылара тылбаастанан бэчээттэнэн тахсаллар. Бу бэстибээл биһиэхэ чахчы да үрүҥ хаар алгыһа буолан саҥалыы иэйиини уһугуннара, саҥалыы айымньылары үүннэрэ турдун!
Наталья Ивановна үтүө-мааны үбүлүөйүнэн эҕэрдэлээн туран, айар умсулҕана сөҕүрүйбэтин, уостубатын, бар дьон, норуот туһугар.айымньылаах үлэтэ-хамнаһа өссө да ситиһиилэнэн, омукпут дьылҕатын эрэ туһунан буолбакка, сахалыы толкуйу, сиэри, дьаһалы үрдэтэр, ону өрө тутар айымньылары айарыгар баҕарабыт!
СР народнай поэта Нам улууһугар ыалдьыттаата https://ulus.media/article/60205
Комментариев нет:
Отправить комментарий